Ганданд салхилсан, түүх сөхсөн, харамссан, баярласан, биширсэн, амьдралын тухай бодолд автсан, хүүгээ өхөөрдсөн, тагтаа тэжээсэн өдөр

Хаяадаа хүү бид хоёр хотын аялал хийдэг. Өнгөрсөн намар Гандан хийд орохдоо их л бодол болсоноо санаж байна. 

Гандандэгчилэн бол бидний сайн мэддэг хирнээ бас үл мэдэх тийм газар: 

Лам хар холхилдсон энэ газар зуу гаруй жилийн тэртээ Нийслэл хүрээний хаанаас ч төвөггүй харагдах "далхын дэнж" гэж газар байжээ. Бүгдэд тод харагдаж байдаг болхоор амраг хосуу энд л болздог байж. За хөө луу цагт далхын дэнж дээр яг гозойж байгаарай,,, гээд л хор ойроос ирэх амьтан хүний "болзоотын бор толгой" болж байсан эл газарт 1809 онд Шар Сүмийн суурь тавигдсан тэр цагаас эхлэн бурхадын дүр заларсан, маань мэгзэм тасардаггүй сүм хийд болсон түүхтэй. Наймдугаар Богд Жавзундамбын зарлигаар 1911 онд Мэлмийгээр болгоогч Жэнрэзиг (Жанрайсиг) бурханы дүрийг анх урлан залжээ. Монголын буддын шашины түүх дандаа л улс төрийн түүхтэй холбогддог. Сүм хийд болгоны туурь,  аль нэг хийдийн хана туурга өнгөрсөн зууныг сануулдаг. 

Хайран хүмүүс, хайран соёл, хайран урлагийн бүтээл:

1917 он Оkтьябрын хувьсгалын улаан туг бүх л Оросыг бүрхээд ч ханаагүй. Тариачидын хөдөлгөөн нүүдэлчидийг ч бас социалист болгож монголчууд 1924 онд энэ хувь заяаг тоссон (тэгэхээс ч аргагүй байсан бизээ). Төлөөсөнд нь ухаантан мэргэдээ барьсанд харамсаад ч барамгүй. 1937 онд Монголын бүх хүрээ хийдүүдийн сүүлч болох Гандантэгчинлэн хийд, Голын цагаан сүм, Дэчин галбын дацан, Очирдарийн сүмийн үйл ажиллагааг бүрмөсөн хориглон зогсоожээ. Харин Нигүүлсэлийн Мэлмийгээр Болгоогчийг (Жанрайсиг) 1938 онд ЗХУ руу хэдэн хэсэг болгон авч одсон. (үүнийг сонсоод ямар их харамсах сэтгэл төрсөн гээч) Их Мэгжиджанрайсиг бурхан нь Монгол түмний харамгүй сэтгэл, хамаг олноос цуглуулсан алт,үнэт эрдэнэсийн дээжээр бүтсэн их шүтээн, эрдэнэсийн их сан байсан төдийгүй төр шашины ёс, урлаг,  соёл, уран барилга, уран дархны нэн гайхамшигтай,  дэлхийд хосгүй нэн үнэт бүтээл  байв. (яг тэр үеийн 80 тохой Жанрайсаг одоогийнхоос хир ялгаатай бол зэрэгцүүлж харахсан гэх бүтэшгүй мөрөөдөл... дахиад л харамсал) Аз болоход ухаантнуудын уйгагүй хүчин зүтгэлээр (ШУХ~гийн дарга Л. Дэндэв, орлогч дарга Б.Наваан  нарт баярлалаа) 1939 оноос эзгүйрч хоосорсон Ганданг дахин сэргээх ажил эхэлжээ. Бас тухайн үед буддын цор ганц голомт болохын хувьд Ганданд энд тэндээс бурхан тахил, ном судар цугларч түүнийг хямгадаж байсан гэхээр урлагийн тийм сайхан бүтээлүүд, гайхалтай судрууд бидний үед ирсэнд гялаамаар.

Нигүүлсэлийн Мэлмийгээр Болгоогч

Харин ой хагастай хүүгийн минь хараад уулга алдан гайхаж бас сүрдэж буй уг урлагийн бүтээл бол 1990 ~1996 онд ард түмний хандиваар дахин урласан Жанрайсиг. Тэрээр дува сохор шиг духан дээрээ нүдтэй, гэхдээ ганц биш. 

Нэгэн домог:

　　Эртээ урьдын цагт нэгэн залуу бодь сэтгэлээ хөгжүүлж бодьсадва болжээ. Тэрээр зовон шаналж буй хамаг амьтанг авран тусалж байсан боловч зовлонгийн далай даанчиг дундаршгүй. Зовлон ноёлох энэ ертөнцөд түүний үзүүлэх тус далайд дусал мэт болохыг мэдээд бодьсадва машид гаслан цочирдсоноос (энгийн үгээр хэлбэл "шоконд орсноос") түүний толгой мянган хэсэг задран бутрав. Азаар ойр хавьд Амитаба (төвдөөр Одбагмид, монголоор Цаглашгүй гэрэлт, японоор 阿弥陀如来) бурхан нисэн өнгөрч байсан тул толгойг нь түүж цуглуулаад, арван толгой хийж өгөөд, хүмүүст туслахдаа миний ухааныг ашигла гээд хамгийн дээр нь өөрийнхөө толгойг тавьсан гэнэ. Мөн аль болох олон хүнд туслаарай хэмээн мянган гар өгчээ. 

Мянган гарын алга болгон нүдтэй байх нь амьтан хүний зовлонг алдалгүй харж туслахын тулд юм. Мэгжид Жанрайсэгийг янз бүрээр дүрсэлдэг. Энэтхэг, непалд 11 толгойтой мянган гартай дүрслэх нь олонтаа (дээрх зураг). Төвд, монголд нэг толгойтой, дөрвөн гартай, босоо эсвэл суугаа байдлаар зурж урлах нь элбэг (доорх зураг). Харин хятад (觀世音), японд (観音) эмэгтэй дүрийг (доорх зураг) нь хүмүүс шүтдэг.

Домгоо үргэлжлүүлбэл, Амитабагийн ачаар ийнхүү амилсан Мэгжид Жанрайсэг орчлонд зовж буй амьтан байгаа цагт нирваанд орохгүй гэж амлажээ. Тиймээс лам, мэргэд машид удаан маргасан байна. Орчлон ертөнц зах хязгааргүй, эцэс төгсгөлгүй & тоолж баршгүй олон амьтад оршино. Тиймээс ийнхүү амласан Мэгжид Жанрайсиг мөнхийн бодьсадва, үүрд нирваан дүрээ олохгүй гэсэн үг үү...  Гэвч бурхан багш "эндүүрээд байна та нар минь эндүүрээд байна, Мэгжид Жанрайсиг аль хэдийнээ нирваанд байна, амьтан хүнийг аварч туслах нь түүний нирваан" хэмээн айлдаж маргааныг тасалжээ. Мэгжид Жанрайсагийн догшин дүр нь Чойжин (Махакала) бурхан юм. Догшин дүр нь гэгээрэхэд садаа болох уур, омог зэрэг муу хүслийг дарна. (домгийн хэсгийг http://surensuren.blogspot.com)

Би ойлгохдоо:

Би буддын шашины гүн ухааныг нарийн мэдэхгүй ч үйлийн үрийн тухай сургааль нь амьдралын тухай хамгийн бодитой үнэн тайлал гэж боддог. дэлхий тэнхлэгээ эргэж, нарыг бас тойрч, нарны аймаг манай галаkтиk ч бас хязгааргүй сансарт тойрон эргэлдэж байгаа. Амьдрал бас яг үүн шиг бид тойрогт байгаа өөрийнхөө бас бусдын тойрогт эргэлдээд тойроод л амьдарч байгаа. Харин тойргийн учрыг олж гэгээрэх аваас орчлонгийн хүрднээс ангижирч бурхан болж байгаа нь тэр. Бурхан болмооргүй бол тойрогт эргэлдээд байж болох. Гэхдээ сайн уу муу юу ямар тойрог байх нь өөрөөс нь л шалтгаална. 

Жич ~ Хүү маань тагтаа шувуу харахаараа өхөөрдөөд дагаад гүйдэгийн.  Ганданд анх очоод заалгаагүй ч шууд л хэзээний л сурчихсан аятай тагтаа тэжээгээд эхэлсэн. Одоо Ганданд тагтаа оруулахгүй гэж будаа зарагчидыг гаргасан байгаа учир нь тагтааны ялгадас сүм хийдийн барилгыг муутгадаг, өвчин тараадаг гэх мэт... Тиймээс Гандангийн хашааны гадаа цэцэрлэгт хүрээлэнд тэжээж болно.  

зэрлэг цэцэг шиг найздаа

Хувь тавилан гэж ургамал юм. Хөрс шороо, нар усаар тэжээгдэн ургадаг.

Би ямар ургамал юм бэ? Говьд ургасан хатан зоригт заг юмуу, уул хадыг хага сэтэлж ургадаг вансэмбэрүү юмуу? Хавар хамгийн түрүүнд ургачихаад ямаанд идүүлчихдэг гэнэн яргуй юу? Уулын эзэн өндөр гацуур мод уу? Хүн болгонд нүд үзүүрлэгддэг ч яаж ийгээд амьдардаг шарилж уу?

Сайхан муухай ямар ч байлаа гэсэн үр минь соёолж хөрснөөс өндийдөг л юм бол үндэсээрээ газраас бат зуураад агаар тийш улам ургах л ёстой. Өөрийгөө ямар ургамал болохоо ургаж байж л мэдэх жамтай.

Гэхдээ тасалгааны биш талын цэцэг баймаар байна. Таримал нь биш тааваараа ургах жамыг дагамаар.  Магадгүй би талд ургаж байгаа байхаа. Хүн намайг услана даа гэж царайчилдаггүй, зүрх сэтгэлээ дагаж зөнгөөрөө ургадагаас биш арчлуулж эрхэлдэггүй. Өөлүүлж засуулж байж таалуулдаг таримал цэцэг лав биш, таалуулах гэж таашаагдах гэж биш зүгээр л тааваараа ургах гэж ургадаг ургамал. Эзэн нь услаад байвал ургаад л байдаг, үхэж өгөхгүй урт насалдагийнхаа төлөөсөнд хөөрхий тасалгааны цэцэг нэг ч гэсэн айлын хүүхдэд байгалийг бэлгэдэж, хотын хүний утаат уушгийг хүчил төрөгчөөр тэжээдэг буянтай л байх. 

Хавар төрөөд намар болоход үрээ үлдээгээд өөрөө хатаад үхдэг талын цэцэгний тавилан л хамгийн сайхан.

2015.05.13

[Монгол Тулгатны 100 эрхэм] - Б.Лхагвасүрэн

Товчхондоо бол хамгийн ойроосоо эхлээд л ХАЙРЛАХ юм. Өөрт байгаа зүйлсээ ийм сайхнаар харж ингэж их хайрлана гэдэг л өөрөө сайхан амьдрахын утга учир гэлтэй.

ЭРЭЛХЭГ ЗАГ

Говь нутаг -нууцлаг, өвөрмөц, ариун дагшин, цорын ганц, дотно дулаахан, сүрдэн биширмээр, хязгаар үгүй ... 

Говиор аялж буй хэн ч үгээр хэлэхийн аргагүй тийм нэгэн ертөнц рүү уусан орж буйгаа мэдэрнэ.  Динозаврын чулуужсан өндгийг анх Говиос олж хүн төрөлхтнөө танилцуулсан  Рое Чепмэн Андрюс нэгэнтээ Баянзагт үдлэхдээ  элсэн талд АВАРГА том ГАЛ ноцлоо хэмээн эндүүрч харсан Баянзагийн Улаан Цохио өдгөө ч жаргах нарны туяанаа улайсан ассаар. Хамгийн өндөрт нисэгч жигүүртэн Ёл- Ёлын амнаа бүхнээ эрхэмсэг халин ниснэ. Өвөл зунгүй мөнхийн цэвдэг МӨС аагим халуунд ч чулуу адил. Хонгорыг элсийг Дуут Манхан гэдэг нь "учиртай". 

Өнө эрт Говийн эзэн динозавр өнөөдөр ч яс нь нутгаа манасаар...   Эх оронч мазайлаа говийн ганцаардсан эзэн.

Мазаалай шигээ эрэлхэг нэгэн ургамал бол ЗАГ.  Заг элсний нүүдлийг хазаарлаж говийн амьтдын хүнс болдог түүнийг ногоон гэзэгт ХОНГОР ЗАГ хэмээн өхөөрддөг. Загийг ЗӨНЧ мод гэх нь ч бий. Урьд цагт заган ойд орсон тэмээний бараа харагддаггүй байжээ. Харин одоо армаг тармагхан заган төгөл үлджээ. .  . Бидний өвөг энд өндийсөн үржсэн ... 

  Хэрвээ намайг ургамал болж төр гэвэл ЗАГ болж төрнөө би. Зөнч мэргэн, эрэлхэг зоригтой, тэвчээр хатуужилтай, өгөөмөр, ховор нандин байх хүсэлийн минь биелэл ЗАГ юм боловуу.  

Хүмүүс бид ЗАГаас суралцмаар.